श्लोक ८९
सहस्रार्चिः सप्तजिव्हः सप्तैधाः सप्तवाहनः ।
अमूर्तिरनघोऽचिन्त्यो भयकृत् भयनाशनः ।।
(८२६) सहस्रार्चिः : - ज्यास अत्यंत तेजस्वी अशी सहस्रावधी किरणे आहेत असा शुद्ध चैतन्य आत्मस्वरूप श्रीनारायण, आपल्या सर्व अनुभवांना प्रकाशित करतो. त्याला आपल्या शास्त्रांत ’प्रकाशाचाही प्रकाश’ असे म्हटले आहे. तसेच सत्यस्वरूपाच्या दिव्यत्वाचे व सामर्थ्याचे वर्णन करताना गीता म्हणते - ’हजारो सूर्य एकत्र येऊन एकाचवेळी आकाशांत पूर्ण प्रकाशमान होतील तेव्हां जितके दिव्य तेज निर्माण होईल तितके दिव्य तेज त्या परमात्म्याचे असते.’[1]
(८२७) सप्तजिव्हः : - ज्यास सात ज्वालास्वरूप जिव्हा आहेत असा. जिव्हा म्हणजे जीभ व या ठिकाणी जीभ म्हणजे ज्वालाच होत. या सात वेगवेगळया जीभांचे वर्णन मुंडकोपनिषदांत केले आहे. त्यामागची कल्पना अशी आहे की, 'जीवंत प्राण्यामधील जाणीवेचे प्रकटन त्याच्या चेहर्‍यावरील सात केंद्रामधून होत असते व ती सात केंद्रे आहेत दोन डोळे, दोन कान, दोन नाकपुड्या व एक मुख. बुद्धिमान प्राण्यांची जाणीवशक्ति या केंद्रातून ज्वाला स्वरूपाने बाहेर पडून त्यास बाह्यजगताचे ज्ञान करून देते असे या रूपकानें सुचविले आहे. आपल्या हृदयांत स्थित असलेला श्रीनारायणच जणू कांही या सात स्वतंत्र जीव्हारूपी ज्वालामधून प्रकट होत असतो असे ही संज्ञा देणार्‍या कवी व तत्वज्ञ ऋषींना आपल्या काव्यमय संज्ञेतून सुचवायचे आहे.
(८२८) सप्तैधाः : - सात दैदिप्य ज्वाला स्वरूप. पूर्वीच्या संज्ञेमध्ये सात ज्वालारूपी जिव्हा असलेला असे वर्णन आहे. या संज्ञेत त्या ज्वालांचे दिव्यत्व सुचवायचे आहे. (एधांसि दिप्ती)
(८२९) सप्तवाहनः : - ज्याच्या वाहनाला सात घोडे जोडलेले आहेत असा. भगवान सूर्य नारायण आपल्या सात दिनरूपी घोडे जोडलेल्या वाहनातून जात असतो असे काव्यात्मक वर्णन वेदामध्ये मंत्रद्रष्ट्या ऋषींनी केले आहे.
(८३०) अमूर्तिः : - ज्याला कुठलाही आकार नाही असा. आकार म्हणजे ज्याला इतर घटकांच्या मर्यादा आहेत असा. परंतु जे पूर्ण व्यापक आहे त्याला कसलाही आकार संभवत नाही, जसे आकाशाला कसलाही आकार नाही. ज्याला आकार आहे त्या सर्व वस्तू अशाश्वत आहेत. नारायण स्वतः अनंत व नित्य असल्यानें त्याला आकार नाही.
(८३१) अनघः : - अघ म्हणजे पाप किवा दुःख. ज्याचे ठिकाण कसलेही पाप अगर दुख नाही असा परमात्मा श्री परमेश्वर अत्यंत पवित्र आहे. व त्यास कुठल्याही वासनांचा स्पर्श नाही. तो वासनेने दूषित नाही. त्यामुळेच तो आनंदस्वरूप आहे व दुःखाचा त्यास स्पर्शही नाही.
(८३२) अचिन्त्यः : - ज्याचे माणसाच्या मनबुद्धिने आकलन होत नाही असा. श्री नारायण आकाररहित असल्याने आपणास प्रतीत होऊ शकत नाही, एवढेच नाही तर तो आपल्या मनाला भावनेतून अगर बुद्धीला जाणीवेतूनही प्रतीत होवूं शकत नाही. तो स्वतः दिव्य चैतन्यस्वरूप असल्याने त्याच्याच प्रकाशात आपल्या शारीरिक संवेदना, मानसिक भावना किवा बौद्धिक विचार आपणास प्रतीत होतात. गीतेमध्ये या सर्वांना धारण करणार्‍या परमेश्वराचे वर्णन शुभ्रपटलासारखे केले आहे; ज्याचेवर जीवनातील अनेक क्षणभंगूर घटना उमटतात.[2]
(८३३) भयकृत : - भय निर्माण करणारा. दुष्प्रवृत्तीच्या माणसांच्या मनांत भय निर्माण करतो. आपल्या सर्व अवतारांमध्ये असुरांना त्याने भय घातले आहे. त्यामुळे तरी त्यांनी धर्ममार्गाकडे वळावे.
(८३४) भयनाशनः : सर्व भयाचा नाश करणारा परमात्मा. उपनिषदांनी 'आत्मज्ञानी' अवस्था ही पूर्ण निर्भय अवस्था आहे असे वारंवार सांगीतले आहे. द्वैतातून अगर भेदातून भय निर्माण होते. जेथे एकमेव सत्यच आहे व दुसरे कोणीच नाही तेथे भय कसे असेल ? म्हणून श्रीनारायण भयनाशक आधार आहे.[3]
डॉ. सौ. उषा गुणे.
No comments:
Post a Comment