कवीन्द्राणां चेतःकमलवन-बालातप-रुचिं
भजन्ते ये सन्तः कतिचिदरुणामेव भवतीम् ।
विरिञ्चि-प्रेयस्यास्तरुण-तर-शृङ्‌गार-लहरी-
गभीराभिर्वाग्भिर्विदधति सतां रञ्जनममी ॥ १६॥
"ये अरुणामेव भवतीं भजन्ते ते वाभिः सतां रञ्जनं विदधति" असा या लोकाचा मुख्य अन्वय आहे. हे आई त्रिपुरेश्वरी ! तुझा स्वाभाविक वर्ण अरुण आहे आणि तुझें नांवही पण अरुणाच आहे तेव्हां वर्णानें आणि नांवानेंही तूं अरुणा असल्याचें शास्त्रांत वर्णन केले आहे. तुझ्या या स्वरूपाचें जे कोणी सल्जन ध्यान करतात ते आपल्या अपूर्व वाग्विलासांनी सजनांची, मोठ्या मोठ्या विद्वानांची अथवा देवतांचीही मने रमविण्यास समर्थ होतात असा या अन्वयाचा अभिप्रेतार्थ आहे.
वामकेश्वर तंत्रामध्यें "अरुणाख्यां भगवतीमरुणाभां विचिन्तयेत्" असें सांगितले आहे. श्रीललितामहात्रिपुरसुंदरीचेंच हें एक रूप आहे या रूपांत अंगकांति अरुणवर्ण आहे. नांवही अरुणा असेंच आहे. सर्वैश्वर्यसंपन्न असलेल्या या अरुणादेवीला आठ हात असून पाश, अंकुश, धनुष्य, बाण, वरमुद्रा, अभयमुद्रा, पुस्तक आणि स्फटिकाच्या मण्यांची माळ तिने आपल्या हातांनीं धारण केलेली आहेत. तिला तीन नेत्र आहेत. ती अमृताच्या सागरामध्ये क्रीडा करीत आहे. याप्रमाणे जो साधक त्या मंगलमय देवीचे ध्यान करतो तो मोठा विद्वान् आणि कवि होतो. आपल्या अद्‌भुत आणि मधुर वाणीने तो विद्वानांचे व सज्जनांचे मनोरंजन करतो. या वर्णनाला अनुलक्षून आचार्य या श्लोकांत वर्णन करीत आहेत. हे आई, षड्गुणैश्वर्यसंपन्न माते ! ब्रह्मदेव, बृहस्पति इंद्र इत्यादि जे कवींद्र म्हणजे कवीश्वर अर्थात् ज्ञानी लोक, त्यांच्या अंतःकरणरूपी कमलांच्या वनाला प्रफुल्लित करणाऱ्या बालातपाप्रमाणें म्हणजे बालरवीच्या किरणांमाणे तुझी अंगकांति अरुणवर्ण आहे. बालरवि म्हणजे नुकताच उदयाला आलेला सूर्य. तो जसा अरुणवर्ण तशीच तुझी अंगकांति अरुणवर्ण आहे. तुझें नांवही पण अरुणा असेंच आहे. जे कांहीं सज्जन अशा तुझ्या रूपाचे ध्यान करतात, अशा रूपानें तुला भजतात ते देखील "विरिश्चिप्रेयसी" म्हणजे ब्रह्मदेवाची जी प्रिय पत्नी श्रीसरस्वतीदेवी तिच्या नव्या नव्या मधुरतम श्रृंगाररसाच्या तरंगानी युक्त अशा वाग्विलासांनीं सज्जनांच्या मनांचे रंजन करतात. तात्पर्य, "अमी" म्हणजे हे तुझी उपासना करणारे साधक तुझ्या उपासनेने प्राप्त झालेल्या अशा सर्वगुणसंपन्न वाग्वैमवाने सज्जनांची आणि मोठ्या मोठ्या विद्वज्जनांचींही मने रमवितात. आई, असा हा तुझा महिमा आहे. तो "मूकं करोति वाचालम्" म्हणजे मुक्यालाही "वाचा" म्हणजे वाग्वैभवाने "अलंकरोति" म्हणजे अलंकृत करतो, भूषवितो. आई ! माझा तुला नमस्कार असो. कांहीं लोक या श्लोकांत श्रीबालात्रिपुरसुंदरीचें ध्यान अभिप्रेत आहे असे मानतात.
"अरुण-किरण-जालैरञ्जिता सावकाशा
विश्वत-जप-पटीका-पुस्तकाऽभीति-हस्ता ।
इतरकर-वराढ्या फुल्ल-कल्हार-माला
निवसतु हाई बाला नित्य-कल्याणशीला ॥ "
श्रीबालात्रिपुरसुंदरीच्या चिंतनानेंही साधकाचे ऐहिक व पारलौकिक जीवन धन्य होतें.
सोन्याच्या पत्र्यावर अधोमुख त्रिकोण काढावा. त्रिकोणाच्या तिन्ही कोंपर्‍यांत बाहेरच्या बाजूनने त्रिशूळाचा आकार काढावा. एकेचाळीस दिवस समाराधना करावी. मधाचा नैवेद्य दाखवावा. रोज या श्लोकाचा एक हजार जप करावा. सिद्ध यंत्र धारण करावे. वेदशाखादि विद्येमध्ये तो निष्णात होईल.
भजन्ते ये सन्तः कतिचिदरुणामेव भवतीम् ।
विरिञ्चि-प्रेयस्यास्तरुण-तर-शृङ्‌गार-लहरी-
गभीराभिर्वाग्भिर्विदधति सतां रञ्जनममी ॥ १६॥
"ये अरुणामेव भवतीं भजन्ते ते वाभिः सतां रञ्जनं विदधति" असा या लोकाचा मुख्य अन्वय आहे. हे आई त्रिपुरेश्वरी ! तुझा स्वाभाविक वर्ण अरुण आहे आणि तुझें नांवही पण अरुणाच आहे तेव्हां वर्णानें आणि नांवानेंही तूं अरुणा असल्याचें शास्त्रांत वर्णन केले आहे. तुझ्या या स्वरूपाचें जे कोणी सल्जन ध्यान करतात ते आपल्या अपूर्व वाग्विलासांनी सजनांची, मोठ्या मोठ्या विद्वानांची अथवा देवतांचीही मने रमविण्यास समर्थ होतात असा या अन्वयाचा अभिप्रेतार्थ आहे.
वामकेश्वर तंत्रामध्यें "अरुणाख्यां भगवतीमरुणाभां विचिन्तयेत्" असें सांगितले आहे. श्रीललितामहात्रिपुरसुंदरीचेंच हें एक रूप आहे या रूपांत अंगकांति अरुणवर्ण आहे. नांवही अरुणा असेंच आहे. सर्वैश्वर्यसंपन्न असलेल्या या अरुणादेवीला आठ हात असून पाश, अंकुश, धनुष्य, बाण, वरमुद्रा, अभयमुद्रा, पुस्तक आणि स्फटिकाच्या मण्यांची माळ तिने आपल्या हातांनीं धारण केलेली आहेत. तिला तीन नेत्र आहेत. ती अमृताच्या सागरामध्ये क्रीडा करीत आहे. याप्रमाणे जो साधक त्या मंगलमय देवीचे ध्यान करतो तो मोठा विद्वान् आणि कवि होतो. आपल्या अद्‌भुत आणि मधुर वाणीने तो विद्वानांचे व सज्जनांचे मनोरंजन करतो. या वर्णनाला अनुलक्षून आचार्य या श्लोकांत वर्णन करीत आहेत. हे आई, षड्गुणैश्वर्यसंपन्न माते ! ब्रह्मदेव, बृहस्पति इंद्र इत्यादि जे कवींद्र म्हणजे कवीश्वर अर्थात् ज्ञानी लोक, त्यांच्या अंतःकरणरूपी कमलांच्या वनाला प्रफुल्लित करणाऱ्या बालातपाप्रमाणें म्हणजे बालरवीच्या किरणांमाणे तुझी अंगकांति अरुणवर्ण आहे. बालरवि म्हणजे नुकताच उदयाला आलेला सूर्य. तो जसा अरुणवर्ण तशीच तुझी अंगकांति अरुणवर्ण आहे. तुझें नांवही पण अरुणा असेंच आहे. जे कांहीं सज्जन अशा तुझ्या रूपाचे ध्यान करतात, अशा रूपानें तुला भजतात ते देखील "विरिश्चिप्रेयसी" म्हणजे ब्रह्मदेवाची जी प्रिय पत्नी श्रीसरस्वतीदेवी तिच्या नव्या नव्या मधुरतम श्रृंगाररसाच्या तरंगानी युक्त अशा वाग्विलासांनीं सज्जनांच्या मनांचे रंजन करतात. तात्पर्य, "अमी" म्हणजे हे तुझी उपासना करणारे साधक तुझ्या उपासनेने प्राप्त झालेल्या अशा सर्वगुणसंपन्न वाग्वैमवाने सज्जनांची आणि मोठ्या मोठ्या विद्वज्जनांचींही मने रमवितात. आई, असा हा तुझा महिमा आहे. तो "मूकं करोति वाचालम्" म्हणजे मुक्यालाही "वाचा" म्हणजे वाग्वैभवाने "अलंकरोति" म्हणजे अलंकृत करतो, भूषवितो. आई ! माझा तुला नमस्कार असो. कांहीं लोक या श्लोकांत श्रीबालात्रिपुरसुंदरीचें ध्यान अभिप्रेत आहे असे मानतात.
"अरुण-किरण-जालैरञ्जिता सावकाशा
विश्वत-जप-पटीका-पुस्तकाऽभीति-हस्ता ।
इतरकर-वराढ्या फुल्ल-कल्हार-माला
निवसतु हाई बाला नित्य-कल्याणशीला ॥ "
श्रीबालात्रिपुरसुंदरीच्या चिंतनानेंही साधकाचे ऐहिक व पारलौकिक जीवन धन्य होतें.
सोन्याच्या पत्र्यावर अधोमुख त्रिकोण काढावा. त्रिकोणाच्या तिन्ही कोंपर्‍यांत बाहेरच्या बाजूनने त्रिशूळाचा आकार काढावा. एकेचाळीस दिवस समाराधना करावी. मधाचा नैवेद्य दाखवावा. रोज या श्लोकाचा एक हजार जप करावा. सिद्ध यंत्र धारण करावे. वेदशाखादि विद्येमध्ये तो निष्णात होईल.
No comments:
Post a Comment