सवित्रीभिर्वाचां शशि-मणि-शिला-भङ्‍गरुचिभि-
र्वशिन्याद्याभिस्त्वां सह जननि सञ्चिन्तयति यः ।
स कर्ता काव्यानां भवति महतां भङ्‌गिरुचिभि-
र्वचोभिर्वाग्देवी-वदन-कमलामोद-मधुरैः ॥ १७॥
"हे जननि ! वाचा सवित्रीभिः शशि-मणि-शिला-भङ्‌ग-रुचिभिः वशिन्याद्याभिः सह त्वां यः सश्चिन्तयति, सः महतां भङ्‌गिरुचिभिः वाग्देवी-कमला-गोदमधुरेः वचोभिः काव्यानां कर्ता भवति" असा या श्लोकाचा अन्वय आहे. हे आई जगज्जननी ! वाक्‌शक्तीला निर्माण करणाऱ्या आणि सर्व मुळाक्षरांच्या अधिष्ठात्री असलेल्या तसेंच चंद्रकांत रत्नाच्या तुकड्याप्रमाणे ज्यांची अंगकांति स्वच्छ व शुभ्र आहे अशा वशिनी, कामेश्वरी, मोदिनी इत्यादि ज्या आठ वाग्देवता आहेत त्यांच्यासह जो भक्त भक्तियुक्त अंतःकरणानें, तुझें चिंतन करील तो खरोखर मोठ्या मोठ्या विश्वमान्य असलेल्या सुप्रसिद्ध कवींच्या काव्यरचने प्रमाणे सुंदर असलेल्या आणि वाग्देवीच्या अर्थात् सरस्वतीच्या मुखकमलांतील आमोदाने मधुर असलेल्या अशा गोड गंभीर व मनोरंजक शब्दांनी उत्तम काव्य करणारा होईल. असें तुझ्या ध्यानाचे फल आहे. असा या श्लोकाचा अन्वयानुसारी अर्थ आहे.
यांतील अभिप्राय असा आहे कीं, श्रीललितात्रिपुरसुंदरी ही मातृकारूप आहे. मातृका शब्दाचा अर्थ वर्णसमुह असा आहे. अ- पासून क्ष-पर्यंत संपूर्ण वर्णसमूहाच्या अधिष्ठात्री देवतेला ही मातृका असेंच म्हणतात. या सर्व मातृकांचा समावेश श्रीचक्रांत झालेलाच आहे. श्रीचक्राची अधिष्ठात्री देवता आणि संपूर्ण मातृकांची अधिष्ठात्री देवता श्रीमहात्रिपुरसुंदरी ही एकच आहे. याच अभिप्रायाने तंत्र शास्त्रांत "मातृकां वशिनीयुक्तां योगिनीभिः समन्विताम् । गन्धाद्याकर्षिणीयुक्ता संस्मरेत्त्रिपुराम्बिकाम्" या श्लोकाने मातृका आणि त्रिपुराम्बिका या दोन्ही शब्दांनी एकाच देवतेचा निर्देश केलेला आहे. वेदांतही "गन्धद्वारां दुराधर्षां" या मंत्राने -याच मातृकारूप श्रीविद्यामहात्रिपुरसुंदरीचाच मंत्राच्या शेवटीं "श्रियम्" पदाने निर्देश केलेला आहे. श्रीचक्रामध्यें अधिष्ठित असलेल्या मातृकारूपी श्रीविद्या देवीच्या उपासनेनें उपासक कवि आणि विद्वान् होतो. अशी या उपासनेची फलश्रुति आहे.
वर निर्दिष्ट केलेल्या मातृका संख्येने पन्नास आहेत. या मातृकांचे आठ वर्ग कल्पिलेले आहेत. अवर्ग, कवर्ग, चवर्ग, टवर्ग तवर्ग, पवर्ग, यवर्ग आणि शवर्ग अशीं त्या वर्गांची नावें आहेत. अवर्गामध्यें सोळा स्वर येतात. कवर्गापासून पवर्गापर्यंत पंचवीस अक्षरे येतात. यांना व्याकरणांत स्पर्श अशी संज्ञा आहे य-वर्गामध्यें य, व, र, ल अशीं चार अक्षरे आहेत. त्यांना अंतस्थवर्ण असें म्हणतात. तसेंच शवर्गामध्यें श, ष, स, ह आणि क्ष अशीं पांच अक्षरे येतात एकूण या अक्षरांची संख्या पन्नास अक्षरे म्हणजे आपल्या श्रीललितामहात्रिपुरसुंदरीचेंच रूप होय.
वर सांगितलेल्या आठ वर्गांच्या ज्या आठ देवता आहेत त्यांना वाग्देवता असें म्हणतात. वशिनी, कामेश्वरी, मोदिनी, विमला इत्यादि त्यांचीं नावें आहेत. या वाग्देवतांबरोबरच विद्या, रेचिका, मोचिका इत्यादि बारा योगिनी आणि गंधाकर्षिणी, रूपाकर्षिणी इत्यादि चार शक्तिदेवता या सर्वांसह शास्त्रांत वर्णन केल्याप्रमाणें त्यांची नांवे, रूपे व ध्यानें लक्षांत घेऊन श्रीमहात्रिपुरसुंदरीचे चिंतन केलें असतां साधकाला विद्वत्त्व आणि कवित्व यांचा लाभ होतो. अशा अभिप्रायाने आचार्यांनी या सतराव्या श्लोकांत महात्रिपुरसुंदरीचें वर्णन केलेले आहे.
र्वशिन्याद्याभिस्त्वां सह जननि सञ्चिन्तयति यः ।
स कर्ता काव्यानां भवति महतां भङ्‌गिरुचिभि-
र्वचोभिर्वाग्देवी-वदन-कमलामोद-मधुरैः ॥ १७॥
"हे जननि ! वाचा सवित्रीभिः शशि-मणि-शिला-भङ्‌ग-रुचिभिः वशिन्याद्याभिः सह त्वां यः सश्चिन्तयति, सः महतां भङ्‌गिरुचिभिः वाग्देवी-कमला-गोदमधुरेः वचोभिः काव्यानां कर्ता भवति" असा या श्लोकाचा अन्वय आहे. हे आई जगज्जननी ! वाक्‌शक्तीला निर्माण करणाऱ्या आणि सर्व मुळाक्षरांच्या अधिष्ठात्री असलेल्या तसेंच चंद्रकांत रत्नाच्या तुकड्याप्रमाणे ज्यांची अंगकांति स्वच्छ व शुभ्र आहे अशा वशिनी, कामेश्वरी, मोदिनी इत्यादि ज्या आठ वाग्देवता आहेत त्यांच्यासह जो भक्त भक्तियुक्त अंतःकरणानें, तुझें चिंतन करील तो खरोखर मोठ्या मोठ्या विश्वमान्य असलेल्या सुप्रसिद्ध कवींच्या काव्यरचने प्रमाणे सुंदर असलेल्या आणि वाग्देवीच्या अर्थात् सरस्वतीच्या मुखकमलांतील आमोदाने मधुर असलेल्या अशा गोड गंभीर व मनोरंजक शब्दांनी उत्तम काव्य करणारा होईल. असें तुझ्या ध्यानाचे फल आहे. असा या श्लोकाचा अन्वयानुसारी अर्थ आहे.
यांतील अभिप्राय असा आहे कीं, श्रीललितात्रिपुरसुंदरी ही मातृकारूप आहे. मातृका शब्दाचा अर्थ वर्णसमुह असा आहे. अ- पासून क्ष-पर्यंत संपूर्ण वर्णसमूहाच्या अधिष्ठात्री देवतेला ही मातृका असेंच म्हणतात. या सर्व मातृकांचा समावेश श्रीचक्रांत झालेलाच आहे. श्रीचक्राची अधिष्ठात्री देवता आणि संपूर्ण मातृकांची अधिष्ठात्री देवता श्रीमहात्रिपुरसुंदरी ही एकच आहे. याच अभिप्रायाने तंत्र शास्त्रांत "मातृकां वशिनीयुक्तां योगिनीभिः समन्विताम् । गन्धाद्याकर्षिणीयुक्ता संस्मरेत्त्रिपुराम्बिकाम्" या श्लोकाने मातृका आणि त्रिपुराम्बिका या दोन्ही शब्दांनी एकाच देवतेचा निर्देश केलेला आहे. वेदांतही "गन्धद्वारां दुराधर्षां" या मंत्राने -याच मातृकारूप श्रीविद्यामहात्रिपुरसुंदरीचाच मंत्राच्या शेवटीं "श्रियम्" पदाने निर्देश केलेला आहे. श्रीचक्रामध्यें अधिष्ठित असलेल्या मातृकारूपी श्रीविद्या देवीच्या उपासनेनें उपासक कवि आणि विद्वान् होतो. अशी या उपासनेची फलश्रुति आहे.
वर निर्दिष्ट केलेल्या मातृका संख्येने पन्नास आहेत. या मातृकांचे आठ वर्ग कल्पिलेले आहेत. अवर्ग, कवर्ग, चवर्ग, टवर्ग तवर्ग, पवर्ग, यवर्ग आणि शवर्ग अशीं त्या वर्गांची नावें आहेत. अवर्गामध्यें सोळा स्वर येतात. कवर्गापासून पवर्गापर्यंत पंचवीस अक्षरे येतात. यांना व्याकरणांत स्पर्श अशी संज्ञा आहे य-वर्गामध्यें य, व, र, ल अशीं चार अक्षरे आहेत. त्यांना अंतस्थवर्ण असें म्हणतात. तसेंच शवर्गामध्यें श, ष, स, ह आणि क्ष अशीं पांच अक्षरे येतात एकूण या अक्षरांची संख्या पन्नास अक्षरे म्हणजे आपल्या श्रीललितामहात्रिपुरसुंदरीचेंच रूप होय.
वर सांगितलेल्या आठ वर्गांच्या ज्या आठ देवता आहेत त्यांना वाग्देवता असें म्हणतात. वशिनी, कामेश्वरी, मोदिनी, विमला इत्यादि त्यांचीं नावें आहेत. या वाग्देवतांबरोबरच विद्या, रेचिका, मोचिका इत्यादि बारा योगिनी आणि गंधाकर्षिणी, रूपाकर्षिणी इत्यादि चार शक्तिदेवता या सर्वांसह शास्त्रांत वर्णन केल्याप्रमाणें त्यांची नांवे, रूपे व ध्यानें लक्षांत घेऊन श्रीमहात्रिपुरसुंदरीचे चिंतन केलें असतां साधकाला विद्वत्त्व आणि कवित्व यांचा लाभ होतो. अशा अभिप्रायाने आचार्यांनी या सतराव्या श्लोकांत महात्रिपुरसुंदरीचें वर्णन केलेले आहे.
हें यंत्र सोन्याच्या पत्र्यावर काढून एक्याण्णव दिवस त्याची विधिपूर्वक पूजा करावी. मध, केळे, दूध, साखर आणि खडीसाखर यांचें मिश्रण करून नैवेद्य दाखवावा. रोज एक हजार या श्लोकाचा जप करावा. सिद्ध यंत्र धारण करावें. याच्या योगें बुद्धि सर्व कलामध्यें निष्णात होईल.
No comments:
Post a Comment